13 ژانويه 2017 -

رهنمای ایمنی برای خبرنگاران

کتابچه "رهنمای ایمنی برای خبرنگاران" رساله‌ایست برای خبرنگارانی که در مناطق ناامن و پرخطر کار می‌کنند. نسخه‌های دری/ فارسی و پشتو انرا می‌توانید بارگذاری کنید.

"بستۀ نجات" که آن را هم به جیب و هم به خاطر باید داشت.

"مرده گانی که زنده‌گان یادی از آنها نکنند، در حقیقت جان‌شان را بدون هیچ دستآوردی از دست داده اند". این گفته‌ی رابرت کاپا عکاس معروف جنگ، در ارتباط به همۀ انسان‌ها گفته شده است؛ اما می توان آن را مشخصأ در مورد خبرنگارانی که در هنگام تنجام وظیفه کشته شده‌اند به کار برد. در اینجا نمی‌خواهیم وارد آمار و ارقام شویم؛ اما کدام یک از ما همکاری را نمی‌شناسد که حین اجرای وظیفه به گونه‌ای تصادفی یا عمدی هدف گلوله قرار نگرفته باشد؟

چه در زمان جنگ و چه در وقت صلح، ارقام نشان می دهند که قوانین بین المللی متأسفانه برای حمایت از خبرنگاران کافی نیستند. در سال های ٢٠٠٦ و ٢٠١٥ با همکاری گزارش‌گران بدون مرز (RSF) قطعنامه‌هایی در حمایت از خبرنگاران در سازمان ملل متحد به تصویب رسید؛ اما مانند کنوانسیون های ژنو این اعلامیه ها نیز "دوای هر دردی" نیستند.

کسانی که کار و حرفه‌شان آنها را به مناطق خطرناک دنیا می‌کشاند، هرگز به صورت قطعی از آسیب دور نخواهند بود و مسؤولیت سلامت خبرنگاران چه به صورت انفرادی و چه جمعی بیشتر به خودشان بر می‌گردد. در صورت جمعی، طرح طرزالعمل های خاص برای گردانندگان، تبادل اطلاعات میان همکاران و تدارک تسهیلات توسط سازمان‌هایی مثل گزارش‌گران بی سرحد (RSF) حایز اهمیت‌اند.

رهنمای ایمنی برای خبرنگاران توسط گزارش‌گران بدون مرز به هدف تهیه رهنمون‌ها و مشوره های عملی برای کسانی که خطر را پذیرفته و علیه دشمنان آزادی رسانه ها در کنار‌ه‌های خیابان و یا کوره راه‌های متروکه کار می‌کنند، انتشار یافته است. این وضعیت فرق میان خبرنگاری که بدون آماده‌گی لازم و صرفأ بر اساس بخت رهسپار وظیفه می‌شود و گزارش‌گری را که بستۀ نجات درست تجربه و تجهیزات را با خود دارد، آشکار می سازد.

در مشارکت با یونیسکو، گزارشگران بدون مرز چاپ تازۀ این رهنما را برای گزارشگرانی که در مناطق پرخطر کار می کنند انتشار می دهد. این رهنما برای نخستین بار در سال ١٩٩٢ چاپ شد که از آن زمان تا حال چندین بار به روز رسانی شده است. این رهنما همچنان به زبان های فرانسوی، اسپانوی، و عربی چاپ و در تمام قاره‌های دنیا انتشار یافته است.

کریستوف دِولوَار دبیر اول گزارشگران بدون مرز

رهنمایی که نمادی از اقدام هماهنگ است

حق آزادی بیان از جمله حقوق بشر و از بنیادهای آزادی است که از آن در مادۀ نوزدهم اعلامیۀ جهانی حقوق بشر تجلیل شده است. در گام نخست، بیان و دریافت اطلاعات و افکار از طریق هر رسانه ای در ذات خود یک حق است؛ اما این موضوع به حمایت و اجرای آزادانۀ حقوق اساسی دیگر نیز کمک می‌کند. موارد زیادی در تاریخ به ما می‌آموزاند که زمانی که آزادی بیان از میان رود، آزادی های اساسی دیگر نیز به سرعت دچار سرنوشت مشابهی خواهند گردید. مادۀ اول نظامنامۀ سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (UNESCO)، که به تاریخ شانزدهم نوامبر سال ١٩٤٥ به تصویب رسیده است می‌گوید که ماموریت این سازمان "جریان افکار از طرق نوشتارو تصویر" است. بنابرآن آزادی بیان و فروع آن، آزادی اطلاعات و آزادی رسانه ها در قلب تعهد یونیسکو قرار دارند.

خبرنگاران و سازمان‌های خبری، شرکای اساسی در جهت اجرای این آزادی اساسی هستند و به همین دلیل کسانی که می‌خواهند نظارت سختی را بر مناظرات عمومی و حق شهروندان برای دریافت اطلاعات تحمیل کنند، آنها را هدف قرار می‌دهند. شمار زیاد خبرنگارانی که در جریان انجام وظیفه کشته شده اند- که به اساس گزارش رییس عمومی سازمان یونیسکو در "برنامۀ بین المللی برای توسعۀ ارتباطات" به تاریخ ٢١ نوامبر ٢٠١٤ ارائه شد، بیش از 700 تن از سال ٢٠٠٦ به این طرف بوده است- میزان این مشکل و دشواری مقابله به آن را نشان می دهد.

این ارقام تکاندهنده‌اند. بر اساس گزارش رییس عمومی سازمان یونیسکو، اکثریت قاطع –تقریبأ ٩٥ درصد- آنهایی که در جریان وظیفه کشته شده‌اند خبرنگاران محلی بوده‌اند. بیشتر آنها نیز در جریان پوشش‌دهی منازعات مسلحانه نبوده؛ بلکه وظیفۀ آنها گزارش‌دهی از موضوعات محلی بوده است. علاوه بر این در ده سال گذشته تنها ٦٬٦ درصد قضایای قتل خبرنگاران پیگیری گردیده است. این میزان معافیت در بیشتر از ٩٠ درصد موارد، این پیام زیانبار را می‌رساند که گویا کشتن خبرنگاران برای ساکت ساختن آنها مجازات کمی را برای عاملین آن در پی خواهد داشت.

هیئت مدیره سازمان ملل متحد "برنامۀ عمل" در جهت تأمین امنیت خبرنگاران و مساله معافیت را به تاریخ ١٢ اپریل ٢٠١٢ به مثابۀ پاسخ هماهنگ و تشویق کنندۀ تمام سازمان های همکار تصویب کرد. این برنامه یک سازوکار هماهنگ شده "میان- سازمانی" با رویکرد چندین شاخه‌یی در جهت تطبیق یک راه‌برد جهانی برای حمایت از خبرنگاران است.

به تاریخ ١٨ دسامبر ٢٠١٣، مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامۀ ٦٨/١٦٣ را در تامین امنیت خبرنگاران به تصویب رساند که بر اساس آن ، دوم نوامبر هر سال به عنوان روز بین‌المللی پایان معافیت جرایم علیه خبرنگاران اعلام شد و به سازمان یونیسکو وظیفه سپرد شده تا تطبیق برنامۀ عمل را هماهنگ سازد. از آن زمان تا حال، قطعنامه‌های گوناگونی توسط مجمع عمومی، شورای حقوق بشر، یونیسکو، و سازما‌ های میان- حکومتی محلی به تصویب رسیده که نشان دهندۀ اهمیت تقویت معیارهای ایمنی خبرنگاران است.

برنامۀ عمل، اهمیت بلند بردن آگاهی عامه در مورد تامین امنیت خبرنگاران و مساله معافیت، نیاز به حراست، تقویت ظرفیت نظام قضایی، پولیس، ارتش و جامعۀ مدنی در پیوند با وظیفه و تعهد حکومت در تامین امنیت خبرنگاران را برجسته می‌سازد.

برخورد با تهدیدهای تازه و چالش‌های فراروی حرفه‌ی خطرناکی همچون خبرنگاری مستلزم تلاش تمام طرف‌های دخیل است. از جملۀ اقدام‌هایی که در جهت بهبود تامین امنیت خبرنگاران صورت گرفته، انتشار رهنمای ایمنی برای خبرنگاران توسط گزارش‌گران بدون مرز و سازمان یونیسکو گامیست برجسته. نسخۀ نخست این رهنما در سال ١٩٩٢ منتشر شد و تا به حال چندین بار به روز رسانی و به زبان های مختلف ترجمه گردیده است. پس از بیست سال، تهدیدهایی که متوجه خبرنگاران است دگرگون شده‌اند. خطرات تازه ای پدید آمده‌اند، در حالیکه جلو تهدیدات گذشته گرفته نشده است. برای مبارزه با چنین تغییراتی، فصل‌های جدیدی به این راهنما اضافه شده است. اکنون این راهنما مسالۀ ایمنی دیجیتال که مورد نگرانی روز افزون خبرنگاران است (یونیسکو به تازه گی پژوهشی در همین مبانی تحت عنوان "ایمن سازی دیجیتال برای خبرنگاران"2 را منتشر کرده است)، تدابیر ایمنی برای کسانی که آفات طبیعی و بیماری های واگیر را تحت پوشش قرار می دهند، و مشکل خشونت های جنسی که خبرنگاران زن را تهدید می کند را نیز شامل می شود.

هیچ سهمداری به تنهایی نمی تواند با تمام چالش های ایمنی فراروی خبرنگاران مقابله کند. این رهنما مجموعۀ مهمی از معلومات و تجاربی است که از خبرنگاران، سازمان‌های خبری، و گروه هایی که برای آزادی بیان دادخواهی می‌کنند، به مرور زمان به دست آمده است.علاوه بر جمع آوری این عملکرد ها از منابع مختلف، این رهنما آرزوی تمام شرکا برای تشریک مساعی بیشتر و همکاری نزدیک در جهت تقویۀ تمام ابعاد ایمنی خبرنگاران و مبارزۀ علیه معافیت را در خود جا داده است.

گِی بِرگِر رییس بخش آزادی بیان و توسعۀ رسانه های سازمان یونیسکو